Xavier Adams, °04/10/1942, in Koninksem (deelgemeente van Tongeren) in Nederlandstalig België, vader schrijnwerker met boerse omgangsvormen, moeder een zwaar getraumatiseerde dochter van een afwezige, gebrekkige en onverantwoordelijke vader en van een moedige en bijdehandse moeder.
Ik had een moeilijke jeugd in de beknottende atmosfeer van een hoofdzakelijk agrarisch, bekrompen katholiek dorpje. Eigen interesses werden van jongs af aan afgeblokt door de rigide kerkelijke dominantie eerst via dorpskapelaan en -pastoor nadien ook via het door dezelfde zuil aangeboden of beter verplicht ‘vrij’ katholiek onderwijs.
In 1954 startte ik mijn middelbaar onderwijs met slechts weinig of geen zicht op de betekenis en plaats van de verschillende leervakken. Alleszins veel talen (latijn, grieks, nederlands, frans en ook een uurtje engels en duits) en minder wetenschappelijke richtingen. En wat was hun nut? Ik had er weinig of geen benul van. Van de talen wist ik natuurlijk dat het een middel was om gemakkelijker toegang te krijgen tot de cultuur van anderstaligen of lang verleden beschavingen.
Na een carrière als leraar en auteur van atlassen en drie reeksen geschiedenishandboeken had ik nog een ontevreden en onvoldaan gevoel over de betekenis van het vak geschiedenis. Het werd bijna een obsessie: het verklaren en begrijpen van de mens en planeet met behulp van de christelijke levensvisie door middel van hoofdzakelijk 5000 jaar geschiedenis schoot tekort.
Mijn ‘geloof’ in ‘het Vlaamse katholicisme’ geruggesteund door het onderwijs door vrij wereldvreemde geestelijke leraars uit het naburig college deed me later geleidelijk afglijden naar een atheïstische of beter gezegd agnostische levenshouding. Ik leerde dat verschillende godsdiensten er ook verschillende opvattingen op nahielden die soms volledig in tegenspraak met elkaar waren. Ook de andere ‘goddelijke’ verklaringsmodellen (islam, jodendom, hindoeïsme enz.) voldeden niet.
Sinds de jaren ’90 heeft de wetenschap een enorme groei in kennis meegemaakt. Na mijn vertrek uit het onderwijs (1995-’96) had ik de vrijheid om mij te blijven wijden aan onderzoek. De uitdaging voor mij persoonlijk was om eerst een brede algemene basiskennis op te bouwen, gevolgd door specialisatie. Een goed begrip van de volledige reikwijdte van menselijke kennis is essentieel. Het ontwikkelen van deze kennis, gecombineerd met een groeiend besef van het belang van de verschillende aspecten ervan, is cruciaal voor het plaatsen van de mensheid binnen een kosmisch referentiekader.
Ik heb mij verdiept in de verschillende facetten van het kosmische gebeuren: scheikundig, onderzoekend uit welke elementen de kosmos bestaat, en biologisch, onderzoekend hoe leven ontstaat uit deze chemische elementen. Tot nu toe is leven alleen op onze planeet bewezen, maar het lijkt waarschijnlijk dat we binnenkort – binnen enkele jaren – leven zullen ontdekken op andere plaatsen in het universum. Het leven daar kan verrassende vormen aannemen, beïnvloed door geografische en klimatologische factoren, en soms zelfs door toevallige gebeurtenissen zoals inslagen van asteroïden.
De wetenschap leidt ons naar een rationeler begrip van de kosmos, de aarde, het leven en onszelf. In de laatste 25 jaar is er toenemende twijfel over de bestaande wetenschappelijke kennis. Het ontstaan van de kosmos, bijvoorbeeld met de Big Bang, wordt gedateerd op 13,82 miljard jaar geleden.
Het besef van het unieke leven op onze planeet (vanaf ca. 4 miljard jaar) is een volgende stap (scheikunde wordt biologie) met haar ongelooflijke evolutie waarbij als voorlopig eindpunt wijzelf, de mens, homo sapiens.
In die evolutie van het leven op aarde (een kleine 4 miljard jaar), de enige planeet waar tot hiertoe leven vastgesteld werd, verschijnt de mens vrij laat op het toneel. Indien we het leven beginnen op 1 januari van een kalenderjaar dan verschijnen we pas om 11 uur ’s avonds op 31 december als voedselverzamelaars-jagers en pas om 23 u 58’ werd de landbouw uitgevonden. In de laatste 60 seconden voltrok zich dan ons hele verhaal dat we ‘geschiedenis’ noemen. Die allerlaatste ogenblikken is alles wel heel snel opgeschoten… In deze eindfase leerden we met elkaar spreken, abstract denken en zo alsmaar sneller kennis doorgeven.
Eigen ervaring leert dat het voor ons, die de menselijke geschiedenis samengebald in ca. 6000 jaar bestudeerd hebben, totaal onmogelijk is om zich een beeld te vormen van de tijd van de geschiedenis van het leven op aarde en de geschiedenis van onze aarde zelf, zonnestelsel, melkweg en het hele universum. En feitelijk geldt dat voor ieder mens. Archeologen, sedert de tijd dat ze interesse kregen voor deze vragen, hebben eigen namen ontworpen om de duur van de tijdsfasen weer te geven. Vooral de laatste paar eeuwen werden namen bedacht (bijv. in verband met de vindplaats) en zo ontstond geleidelijk een indeling, die nog steeds aanpassingen krijgt. Men spreekt van Eons, Eras, Perioden enz. zonder deze begrippen voldoende te kaderen. We proberen dit even te verduidelijken met behulp van de huidige (ze wordt aangepast naargelang de stand van het wetenschappelijk onderzoek) aardse (met ontwikkeling van het leven en de mens) en vervolgens ook kosmische tijdlijnen.
Maar jongeren, zowel jongens als meisjes, begrijpen meestal niet wat en waarom ze leerstof bestuderen, want die is verdeeld in veel vakjes. En ieder vak verdedigt zijn eigen belangrijkheid. De onderlinge samenhang met andere vakken wordt onvoldoende verduidelijkt. En leerkrachten verdedigen natuurlijk ‘om den brode’ meestal het eigen zaligmakende vak. Onderwijsdeskundigen zouden best werk maken van een nieuwe onderwijsvisie en bijbehorende leerplannen.
